Hoofdstuk 1
Het nauwe verband tussen de kennis van God en die van onszelf; de manier waarop zij onderling samenhangen
Institutie Boek 1 - Over de kennis van God de Schepper
Over het boek
Start direct met lezen
Over de auteur
Johannes Calvijn (1509 - 1564)
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 2
De inhoud en het doel van het kennen van God
Hoofdstuk 3
Kennis van God is de menselijke geest van nature gegeven
Hoofdstuk 4
Deels door onwetendheid en deels door slechtheid wordt deze kennis verstikt of bedorven
Hoofdstuk 5
God treedt duidelijk kenbaar naar voren in de kunstige bouw en blijvende regering van de wereld
1 – 10: De openbaring van God in de geschapen werkelijkheid
5.1God openbaart zich zo duidelijk dat ons elke verontschuldiging ontnomen wordt
5.2Gods wijsheid kan door iedereen waargenomen worden
5.3De mens is het toonbeeld bij uitstek van de goddelijke wijsheid
5.4De mens betoont zich echter ondankbaar jegens God
5.5Het schepsel wordt met de Schepper verward
5.6De Schepper laat Zijn heerschappij over de schepping zien
5.7God regeert en velt vonnis
5.8Gods soevereine leiding in het leven van mensen
5.9We moeten niet theoretiseren over God, maar Hem in Zijn werken aanschouwen
5.10Het doel van dit kennen van God
11-12: Toch vervallen mensen tot waanvoorstellingen en bijgeloof
5.11De bewijzen voor Gods bestaan in de schepping baten niet
5.12De openbaring van God wordt overspoeld door menselijk bijgeloof en misvattingen van filosofen
13-15: Omdat wij volharden in de dwaling, hebben wij geen excuus
5.13De Heilige Geest verwerpt alle door mensen bedachte vormen van godsdienst.
5.14God openbaart Zich in de natuur, maar de betekenis daarvan ontgaat ons
5.15Wij hebben geen excuus
Hoofdstuk 6
Om tot God en de Schepper te komen heeft men de leiding en het onderwijs van de Schrift nodig
Hoofdstuk 7
Om het gezag van de Schrift te bevestigen is het getuigenis van de Geest nodig. Het is een goddeloos verzinsel dat haar betrouwbaarheid afhangt van het oordeel van de kerk.
7.1De Schrift ontleent haar gezag aan God, niet aan de kerk
7.2De kerk is zelf op de Schrift gefundeerd
7.3Uitspraken van Augustinus kunnen niet als tegenargument dienen
7.4Het getuigenis van de Heilige Geest is sterker dan elke bewijsvoering
7.5De Schrift legt getuigenis af van haar eigen betrouwbaarheid
Hoofdstuk 8
Op het gebied van de menselijke rede zijn voldoende deugdelijke argumenten voorhanden waarmee de geloofwaardigheid van de Schrift bevestigd kan worden
1-4: De indrukwekkende verhevenheid en hoge ouderdom van de Schrift
8.1De Schrift gaat alle menselijke wijsheid te boven
8.2Niet de stijl, maar de inhoud is van doorslaggevende betekenis
8.3De hoge ouderdom van de Schrift
8.4Het voorbeeld van Mozes laat zien hoe waarheidsgetrouw de Schrift is
5-10: Weerlegging van tegenwerpingen met betrekking tot wonderen en profetieën
8.5Wonderen bevestigen het gezag van Gods boodschappers
8.6Dat Mozes wonderen verricht heeft, valt niet te ontkennen
8.7Profetieën die tegen alle menselijke verwachting in vervuld zijn
8.8God heeft de woorden van de profeten bevestigd
8.9De overlevering van de Wet is betrouwbaar
8.10God heeft op bijzondere wijze zorggedragen voor de instandhouding van de Wet en de profeten
8.11De eenvoud, het hemelse karakter en het gezag van het Nieuwe Testament
12-13: Het algemeen aanvaarde oordeel van de kerk en de geloofsmoed van de martelaren
8.12De Schrift heeft ondanks alle aanslagen steeds haar gezag behouden
8.13Martelaren zijn voor de leer van de Schrift de dood ingegaan
Hoofdstuk 9
Geestdrijvers die aan de Schrift voorbijgaan en hun vertrouwen stellen in openbaringen, werpen alle grondslagen voor de godsvrucht omver
Hoofdstuk 10
Om aan te geven dat alle bijgeloof verkeerd is, stelt de Schrift de ware God exclusief tegenover alle goden van de heidenen
Hoofdstuk 11
Men mag aan God geen zichtbare gedaante toekennen; in het algemeen breken alle mensen die afgodsbeelden oprichten met de ware God
11.1Het is verboden God op welke wijze dan ook af te beelden
11.2Elke uitbeelding van God is in tegenspraak met Zijn Wezen
11.3Zelfs rechtstreekse tekenen van Gods aanwezigheid rechtvaardigen het gebruik van beelden niet
11.4Beelden en schilderijen van God zijn in strijd met de Schrift
11.5Afwijzend oordeel van de Schrift over beelden als boeken der leken
11.6Uitspraken van enkele kerkvaders
11.7De beelden in rooms-katholieke kerken zijn volkomen ongeschikt als boeken voor de leken
11.8Beelden komen voort uit het menselijk verlangen naar een tastbare godheid
11.9Elk gebruik van beelden leidt tot afgoderij
11.10Beeldenverering in de kerk
11.11Zotte uitvluchten van de roomsen
11.12Functies en beperkingen van kunst
11.13Zolang de kerk vasthield aan de zuivere leer, heeft zij de beelden afgewezen
11.14De onnozele argumenten van het Concilie van Nicea
11.15Bespottelijk misbruik van Bijbelteksten
11.16Godslasterlijke en schokkende oproepen tot beeldendienst
Hoofdstuk 12
God onderscheidt Zich van de afgoden opdat Hem alleen alle goddelijke eer bewezen wordt.
Hoofdstuk 13
Te beginnen bij de scheppingsgeschiedenis onderrichten de Schriften ons over het enige wezen van God dat drie Personen in zich bevat
13.1Gods oneindige en geestelijke Wezen
13.2De drie Personen in God
13.3De woorden ‘Drie-eenheid’ en ‘Persoon’ mogen gebruikt worden, omdat zij de juiste interpretatie van de Schrift bevorderen
13.4Termen als ‘Drie-eenheid’ en ‘Personen’ zijn voor de kerk van belang om dwaalleraars te kunnen ontmaskeren
13.5Beperkingen en noodzaak van theologische termen
13.6De betekenis van het belangrijkste begrip: de Drie-eenheid.
7-13: De eeuwige Godheid van de Zoon
13.7Het Woord is God
13.8Het Woord is eeuwig
13.9De godheid van Christus in het Oude Testament
13.10De ‘engel van de eeuwige God’
13.11De godheid van Christus in het Nieuwe Testament; het getuigenis van de apostelen
13.12De godheid van Christus is uit Zijn werken aan te tonen
13.13De godheid van Christus is uit Zijn wonderen aan te tonen
14-15: De eeuwige godheid van de Geest
13.14De goddelijkheid van de Geest is in Zijn werk aan te tonen
13.15Onmiskenbare bewijzen voor de godheid van de Geest
16-20: Onderscheid en eenheid van de drie Personen
13.16Eenheid
13.17Drieheid
13.18Onderscheid tussen de Vader, de Zoon en de Geest
13.19Onderlinge betrekking van de Vader, de Zoon en de Geest
13.20De drie-enige God
21-29: Weerlegging van anti-trinitarische ketterijen
13.21Het fundament van alle dwalingen; een waarschuwing aan allen
13.22De strijd tussen Servet tegen de Drie-eenheid
13.23De Zoon is evenzeer God als de Vader
13.24De naam ‘God’ verwijst in de Schrift niet alleen naar de Vader
13.25De drie Personen hebben allen deel aan de goddelijke natuur
13.26Dat het vleesgeworden Woord aan de Vader ondergeschikt is, vormt geen bewijs voor het tegendeel
13.27De tegenstanders beroepen zich ten onrechte op Irenaeus
13.28Op Tertullianus kunnen de tegenstanders zich evenmin beroepen
13.29Alle algemeen erkende kerkleraars steunen de leer van Drie-eenheid
Hoofdstuk 14
De Schrift onderscheidt reeds in de beschrijving van de schepping van de wereld en al het bestaande met onbetwijfelbare kenmerken de ware God van de afgoden
14.1Verder dan Gods scheppingsdaad kunnen en mogen wij in onze bespiegelingen niet gaan
14.2De schepping in zes dagen laat Gods goedheid ten opzichte van de mens zien
14.3God, de engelen en de duivelen
14.4We moeten ons niet verliezen in bespiegelingen over de engelen, maar nagaan wat de Schrift over hen zegt
14.5De aanduidingen voor de engelen in de Schrift
14.6De engelen als beschermers en helpers van gelovigen
14.7Beschermengelen?
14.8Rangorde, aantal en gedaante van de engelen
14.9Engelen zijn geen gedachtevormen zonder meer, maar realiteit
14.10Engelen mogen geen goddelijke eerbewijzen krijgen
14.11God gebruikt de engelen niet omwille van Zichzelf, maar omwille van ons
14.12De engelen moeten ons niet ervan afbrengen alleen tot de Heere op te zien
13-19: De duivelen
14.13De Schrift waarschuwt ons voor de vijand
14.14Het rijk van de duivel
14.15Een onverzoenlijke strijd
14.16De duivel is een verworden schepsel
14.17God staat boven de duivel
14.18De overwinning is zeker!
14.19Duivels zijn geen gedachtebeelden, maar realiteit
20-22: Geestelijke lessen uit de schepping
14.20De grootheid en rijkdom van de schepping
14.21Hoe moeten wij Gods werken verder beschouwen?
14.22De beschouwing van Gods goedheid in Zijn schepping moet ons tot dankbaarheid en vertrouwen brengen.
Hoofdstuk 15
Hoe de mens bij zijn schepping was, het beeld van God, de vrije wil en de oorspronkelijke zuiverheid van de menselijke natuur
1-4: De natuur van de mens is onzuiver geworden, maar zijn ziel draagt nog het beeld van God, hoewel dit bijna onzichtbaar geworden is
15.1De mens is zonder gebrek uit Gods hand voortgekomen; hij mag daarom de Schepper niet de schuld geven van zijn eigen zonden
15.2Verschil tussen lichaam en ziel
15.3Het beeld van God in de mens
15.4Wat het beeld van God werkelijk inhoudt, moeten we afleiden uit hetgeen de Schrift zegt over het herstel van dat beeld door Christus
15.5De dwaalleer van de manicheeërs over de ziel als aftakking uit het wezen van God
6-8: Kritische beschouwing van wijsgerige denkbeelden over de ziel
15.6De ziel en haar vermogens
15.7Verstand en wil als de echte fundamentele vermogens van de ziel
15.8De vrije wil en de verantwoordelijkheid van Adam
Hoofdstuk 16
God onderhoudt en bewaart door Zijn kracht de wereld die Hij geschapen heeft en regeert met Zijn voorzienigheid over alles wat daarin is
1-4: Verdediging van Gods bijzondere voorzienigheid tegen de opvattingen van filosofen
16.1Schepping en voorzienigheid zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden
16.2Toeval bestaat niet
16.3Gods voorzienigheid volgt uit Zijn almacht
16.4Het wezen van de voorzienigheid
5-7: De leer van de bijzondere voorzienigheid steunt op de Schrift
16.5Gods voorzienigheid gaat over alle dingen afzonderlijk
16.6Gods voorzienigheid geldt in het bijzonder de mens
16.7Gods voorzienigheid regelt ook de ‘natuurlijke’ gebeurtenissen
8-9: Toeval, mogelijkheid en contingentie
16.8De leer van de voorzienigheid is niet het stoïcijnse geloof in het noodlot
16.9De werkelijke oorzaken van de gebeurtenissen blijven voor ons verborgen
Hoofdstuk 17
In welke zin en met welk oogmerk we deze leer aan de orde moeten stellen om er profijt van te hebben
1-5: De interpretatie van Gods voorzienigheid met betrekking tot het verleden en de toekomst
17.1Bedoeling van Gods handelen
17.2God vraagt eerbiediging van Zijn beleid
17.3Gods voorzienigheid ontslaat ons niet van onze verantwoordelijkheid
17.4Gods voorzienigheid maakt het niet overbodig voorzichtig te zijn
17.5Gods voorzienigheid vormt geen verontschuldiging voor onze eigen dwaasheid
6-11: Overdenking van Gods wegen in de voorzienigheid en de vreugde over de herkenning van Zijn voorzienig handelen
17.6Gods voorzienigheid als troost voor de gelovigen
19.7Gods voorzienigheid in voorspoed
17.8Wie zeker is van Gods voorzienigheid vindt daarin steun bij alle tegenspoed
17.9Ondergeschikte oorzaken zijn niet onbelangrijk
17.10Zonder de zekerheid van Gods voorzienigheid zou het leven ondragelijk zijn
17.11De zekerheid van Gods voorzienigheid vervult onze harten met blij vertrouwen op God
12-14: Weerlegging van tegenwerpingen
17.12Het berouw van God
17.13De Schrift gebruikt het woord ‘berouw’ om tegemoet te komen aan ons voorstellingsvermogen
17.14God volvoert altijd Zijn raad
Hoofdstuk 18
God gebruikt de werken van de goddeloze mensen en neigt hun harten om Zijn oordelen uit te voeren, maar toch blijft Hij vlekkeloos rein